Khai thác thủy sản có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế thủy sản nói riêng, kinh tế nông nghiệp và kinh tế đất nước nói chung, giải quyết việc làm cho hàng triệu ngư dân ven biển, góp phần đảm bảo an ninh quốc phòng trên vùng biển, đảo nước ta.
Khoa học công nghệ đóng vai trò then chốt trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế biển. Hoạt động chuyển giao, ứng dụng tiến bộ kỹ thuật và công nghệ mới trong khai thác hải sản ở Việt Nam luôn được quan tâm bởi các cấp, các ngành và đặc biệt là sự năng động, sáng tạo của các doanh nghiệp và bà con ngư dân. Nhờ đó, năng suất và chất lượng sản phẩm của nghề khai thác thủy sản đã được cải thiện đáng kể trong thời gian qua. Từ một nghề cá thủ công, đến nay đã từng bước được hiện đại hóa.
Tiếp theo sự thành công của Hội nghị chuyển giao, ứng dụng khoa học công nghệ trong khai thác thủy sản được tổ chức tại Cà Mau hồi tháng 3/2016, Hội nghị này được tổ chức nhằm nhìn nhận đánh giá lại thực trạng ứng dụng khoa học, công nghệ trong khai thác trong thời gian qua, từ đó thấy rõ sự tồn tại và đề xuất giải pháp, tạo bước đột phá trong khai thác hải sản, nâng cao hiệu quả sản xuất trên quan điểm tăng hiệu quả và giá trị sản phẩm khai thác thông qua ứng dụng khoa học, công nghệ tiên tiến, hiện đại.
Theo Thứ trưởng Vũ Văn Tám, trong thời gian qua, lĩnh vực khai thác đã được Đảng và Nhà nước quan tâm thông qua việc ban hành nhiều chính sách khuyến khích phát triển thủy sản, trong đó phải kể đến Nghị định 67 về một số chính sách phát triển thủy sản,Nghị định 89, Quyết định 48, đề án tổ chức lại khai thác hải sản theo Quyết định 375 theo hướng tái cơ cấu…Bên cạnh đó, nghệ khai thác hải sản vẫn còn nhiều khó khăn thách thức, trong đó công nghệ còn nhiều hạn chế như: tàu cá nước ta vẫn còn lạc hậu, thiết bị cũ kỹ, trang bị và công nghệ bảo quản sau thu hoạch còn kém, đẫn đến tổn thất sau thu hoạch còn cao. Trong quá trình tái cơ cấu ngành, tổ chức lại khai thác hải sản đều xác định khoa học công nghệ là bước đột phá nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, công nghiệp hóa, hiện đại hóa nghề khai thác và có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần tham gia bảo vệ chủ quyền quốc gia trên biển. Vì vậy, cần đẩy mạnh việc nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất.
Tại các tỉnh Nam Trung Bộ và Đông Nam Bộ, hiện nay 66% tàu khai thác thủy sản trong khu vực là tàu xa bờ, ngư dân có nhiều kinh nghiệm, nguồn lợi phong phú và dồi dào. Ngư dân bước đầu cũng đã ứng dụng một số công nghệ tiên tiến trong khai thác, bảo quản sản phẩm. Tuy nhiên vẫn còn hạn chế do quy mô tàu thuyền, kinh phí đầu tư…
Một số công nghệ tiên tiến trong khai thác hải sản đã được ứng dụng tại các nước tiên tiến trên thế giới như: công nghệ đóng tàu, vật liệu vỏ tàu; Công nghệ khai thác; Hệ thống cơ giới hóa trong khai thác như tời thu lưới vây, máy thu thả câu, mắc mồi tự động; Nghề lưới vây đuôi; Công nghệ bảo quản sau thu hoạch cũng như những tiến bộ công nghệ về thông tin liên lạc, hàng hải, máy dò cá đã được giới thiệu tại Hội nghị.
Hội nghị cũng đã giới thiệu một số nghề cũng như một số công nghệ phụ trợ nên ưu tiên phát triển tại khu vực Nam Trung Bộ và Đông Nam Bộ trong thời gian tới như: câu vàng cá ngừ ở vùng biển sâu; cải tiến, hiện đại nghề câu cần cá ngừ; tàu lưới vây đuôi; ứng dụng lưới vây không gút có độ dài và cao lớn để khai thác đàn cá có quy mô lớn hơn ở vùng biển khơi; Lưới rê hỗn hợp bằng lưới sử dụng sợi không se; Cơ giới hóa nghề chụp mực thông qua hệ thống máy tời thu lưới; Công nghệ lồng bẫy khai thác nguồn lợi cá đáy vùng rạn san hô và thềm dốc lục địa và các đối tượng khác như mực nang, bạch tuộc; Công nghệ thiết bị tập trung cá như chà di động, chà rạo; Hệ thống ánh sáng như ánh sáng ngầm, ánh sáng màu, công nghệ đèn LED; Công nghệ bảo quản sản phẩm tiên tiến như đá vảy bằng nước biển, đá sệt (nhiệt độ từ 0 đến -300C); Hệ thống cấp đông (nhiệt độ -40 đến -700C); Công nghệ Nitơ lỏng và tinh thể khí Nitơ trong bảo quản cá ngừ; Công nghệ bảo quản đông tế bào CAS.
Để đẩy mạnh việc nghiên cứu, triển khai ứng dụng KHCN trong khai thác thủy sản, một số giải pháp chính đã được đề xuất tại hội nghị như: xây dựng kế hoạch ứng dụng tiến bộ kỹ thuật; Thiết lập Hệ thống thông tin KHCN, Chợ CN&TB điện tử; Diễn đàn giới thiệu các tiến bộ kỹ thuật, công nghệ mới; Nhập công nghệ tiên tiến đồng bộ từ nước ngoài; Tổ chức tham quan, học tập TBKT ở nước ngoài; Mời các tổ chức quốc tế, doanh nghiệp nước ngoài trình diễn tiến bộ kỹ thuật tại Việt Nam; Điều chỉnh chính sách cho khoa học công nghệ trong khai thác thủy sản; Tăng cường tuyên truyền, phổ biến chính sách, tiến bộ kỹ thuật để tạo chuyển biến rõ rệt trong triển khai ứng dụng KHCN trong khai thác thủy sản.
Tại Hội nghị, kết quả nghiên cứu đánh giá sơ bộ trữ lượng nguồn lợi cũng như thông tin về áp lực khai thác hiện nay đối với cá ngừ (mắt to, vây vàng và cá ngừ vằn) cũng đã được giới thiệu. Trong đó, cá ngừ vằn là đối tượng còn tiềm năng khai thác cho nghề cá xa bờ.
Cũng trong khuôn khổ hội nghị, một số công nghệ tiến bộ đã được giới thiệu và trình diễn như: công nghệ đóng tàu, máy thủy, máy dò cá, máy thu thả câu, công nghệ bảo quản sản phẩm cá ngừ, bộ sốc điện dùng trong khai thác cá ngừ bằng nghề câu tay, công nghệ đèn LED, máy lọc nước biển thành nước ngọt…
Theo các đại biểu dự hội nghị, công nghệ mới về đóng tàu, bảo quản sản phẩm tiên tiến… đã được du nhập, ứng dụng, tuy nhiên, giá thành tương đối cao so với khả năng đầu tư của ngư dân, cần nghiên cứu cải tiến, sản xuất trong nước cho phù hợp với điều kiện Việt Nam. Công nghệ lưới vây đuôi hiện chưa phổ biến do ngư dân chưa quen với công nghệ này, và việc ứng dụng cần đồng bộ cả về trang thiết bị, phù hợp với ngư trường và mùa vụ khai thác. Ngoài ra cần tăng cường việc tổ chức sản xuất theo chuỗi để việc ứng dụng công nghệ hiệu quả cao hơn.
Kết luận Hội nghị, thứ trưởng Vũ Văn Tám đánh giá, trong thời gian qua, chúng ta đã tiếp cận công nghệ mới và áp dụng phù hợp với điều kiện Việt Nam, bước đầu đánh giá được trữ lượng nguồn lợi và sản lượng khai thác cho phép tối đa trên các vùng ngư trường làm cơ sở cho việc tổ chức sản xuất. Tuy nhiên, cần đánh giá thêm về trữ lượng ở những vùng biển xa. Việc ứng dụng công nghệ hiện nay vẫn còn nhiều vấn đề chưa phù hợp, chưa có mô hình cụ thể, các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trang thiết bị khi tiếp cận đến ngư dân còn hạn chế, thiếu những doanh nghiệp đầu tàu để kết nối giữa chủ tàu và thị trường nhằm tổ chức lại sản xuất trên biển và sản xuất theo chuỗi.
Chỉ đạo tại Hội nghị, Thứ trưởng yêu cầu Tổng cục Thủy sản sớm xây dựng kế hoạch ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong khai thác hải sản trên cơ sở tổng hợp những công nghệ mới, kinh nghiệm, mô hình sản xuất; xây dựng sổ tay hướng dẫn cho việc triển khai ứng dụng; tuyên truyền phổ biến tới cộng đồng ngư dân, tăng cường vai trò khuyến nông và của các doanh nghiệp; tổ chức nhiều hội nghị chuyên đề chuyên sâu. Rà soát cơ chế chính sách để chính sách thực sự đi vào cuộc sống. Các doanh nghiệp cần phối hợp với địa phương để tiếp cận ngư dân trong việc chuyển giao tiến bộ KHCN. Ngư dân nghiên cứu vận dụng các chính sách hiện có của Nhà nước để hiện đại hóa nghề cá, mạnh dạn áp dụng những tiến bộ KHCN,thực hiện tốt chủ trương tái cơ cấu nghề khai thác thủy sản ở Việt Nam./.
