Ông Vũ Hải Quang, Phó Tổng Giám đốc, Đài Tiếng nói Việt Nam
*PV: Xin ông cho biết câu chuyện chuyển đối số trong các cơ quan truyền thông ở Việt Nam trong bối cảnh hiện nay?
*Ông Vũ Hải Quang: CĐS là xu thế tất yếu của các nước trên thế giới, nhất là các nước đang phát triển như Việt Nam. Chính vì thế, ngày 03/6/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt "Chương trình Chuyển đổi số Quốc gia đến 2025, định hướng đến 2030", trong đó xác định CĐS là quá trình tất yếu của Việt Nam, tầm nhìn đến năm 2030 Việt Nam sẽ trở thành quốc gia số, ổn định và thịnh vượng.
Đối với lĩnh vực báo chí, ngày 03/4/2019 Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 362/QĐ-TTg về phê duyệt Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, theo đó các cơ quan báo chí sẽ phải tự chủ, Nhà nước chỉ đầu tư cho các cơ quan báo chí chủ lực và đặt hàng các kênh, chương trình thiết yếu phục vụ nhiệm vụ chính trị. Ngoài ra, thực hiện Nghị quyết số 39-NQ/TW ngày 17/4/2015 của Bộ Chính trị về tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, áp lực về tự chủ tài chính, cắt giảm nhân lực đáp ứng nhu cầu của công chúng trong kỷ nguyên số.
*PV: Theo ông, lợi ích của việc CĐS của cơ quan truyền thông trong kỷ nguyên cuộc cách mạng công nghiệp 4.0?
*Ông Vũ Hải Quang: CĐS không đơn giản là chỉ đầu tư một hệ thống máy tính, với các phần mềm chuyên dụng phục vụ một hoặc nhiều công việc cụ thể của cơ quan, đơn vị như: Phần mềm kế toán, phần mềm thiết kế đồ họa, tính toán kết cấu xây dựng…; hoặc trong các đài phát thanh truyền hình dùng máy tính để biên tập âm thanh, hình ảnh thay vì phải biên tập cắt ghép trên băng từ như trước đây; hoặc đưa nội dung âm thanh, hình ảnh, chữ viết lên trang web. Đó mới chỉ là số hóa một hoặc một số công đoạn trong một dây chuyền sản xuất, tuy nhiên việc số hóa các công đoạn như vậy là cơ sở cho việc CĐS.
Câu chuyện chuyển đổi số (digital transformation) tạo ra sự đổi mới căn bản, toàn diện các hoạt động tác nghiệp và vận hành của CQTT, nó mang đến cho phóng viên, biên tập viên những tiện ích chưaa từng có trong các mô hình truyền thông truyền thống. Vì vậy, CĐS không đơn giản chỉ là quá trình số hóa và nâng cấp mức độ ứng dụng CNTT mà là một bước ngoặt, bước phát triển tạo nên sự đột phá to lớn trong các hoạt động báo chí để đáp ứng nhu cầu và đòi hỏi ngày càng cao của công dân số trong một Chính phủ số, xã hội số và nền kinh tế số.
Quá trình CĐS đòi hỏi các CQTT phải xây dựng được tòa soạn hội tụ làm trung tâm, có sự thống nhất giữa các bộ phận: báo in, phát thanh, truyền hình, báo điện tử đối với các CQTT có đủ 4 loại hình như Đài VOV. Việc hội tụ thể hiện cả về kết cấu sắp xếp vị trí chỗ ngồi, đến phân cấp, phân quyền lãnh đạo các đơn vị, cho đến thiết lập các nền tảng quản trị nội dung hội tụ.
Riêng đối với các cơ quan báo chí, truyền thông, việc CĐS sẽ tối ưu hóa các công đoạn sản xuất tin bài, tiết kiệm chi phí sản xuất, thông tin nhanh nhạy, hấp dẫn hơn và đặc biệt tòa soạn có thể biết được công chúng muốn nghe gì, xem gì để đáp ứng, từ đó sẽ thu hút nhiều công chúng, nâng cao uy tín, vị thế của CQTT, tăng nguồn thu và khả năng tích lũy. Mỗi CQTT đã xây dựng được một hình ảnh, uy tín, vị thế trong lòng công chúng thì ngoài việc thu quảng cáo, các CQTT còn có thể thu phí người nghe/xem với các chương trình theo yêu cầu.
Khi có nguồn thu tốt CQTT sẽ quay trở lại tái đầu tư, mở rộng, nâng cấp thiết bị, công nghệ và nâng cao được đời sống của người lao động, tiến tới việc giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Cũng vì thế mà người lao động có cơ hội phát huy năng lực của mình để các chương trình ngày càng hấp dẫn hơn với tất cả các phân khúc công chúng, đưa thương hiệu của CQTT ngày càng cao hơn với đồng bào ở mọi vùng miền trong cả nước, kiều bào ta ở nƣớc ngoài và bạn bè quốc tế.
Nhờ việc CĐS mà các công cụ và phương tiện truyền thông hiện đại được kết nối với nhau, tạo nên sự bùng nổ của hàng loạt các ứng dụng thông tin - giải trí dưới dạng đa phương tiện trên OTT và mạng xã hội (MXH), tạo ra những nhu cầu và thói quen mới trong cách tiếp nhận thông tin của công chúng. Khác với công chúng trước đây chỉ được tiếp nhận thông tin một chiều, hiện nay họ có quyền lựa chọn những gì họ cần nghe/xem, ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào, có thể tương tác và lên sóng cùng với "nhà đài". Trên môi trường trực tuyến hiện nay, có hàng loạt những “mâm cỗ thông tin” đầy ắp hấp dẫn mời chào, công chúng chỉ có vài giây để quyết định lựa chọn món ăn nào cho mình, đây cũng là điều khó khăn với các nhà báo trong giai đoạn hiện nay.
Trong dòng chảy cuồn cuộn của thông tin số, các sản phẩm báo chí muốn được công chúng đón nhận phải đa dạng và hấp dẫn, chứa đựng hàm lượng thông tin cao nhưng lại phải nhanh và đúng định hướng, đáp ứng nhiều phân khúc công chúng trong xã hội. Muốn đạt được điều đó thì công nghệ và sự kết nối số đóng vai trò quyết định, trong đó công nghệ số hiện nay đã hoàn toàn đáp ứng được nhu cầu của các CQTT.
*PV: Các CQTT trong đó có Đài VOV tập trung CĐS sẽ có cơ hội phát triển như thế nào trong bối cảnh hiện nay, thưa ông?
*Ông Vũ Hải Quang: Khi thực hiện việc CĐS, các cơ quan báo chí, truyền thông có điều kiện để phát triển sản phẩm nội dung số, truyền thông số, quảng cáo số, thương mại điện tử, bảo đảm an ninh mạng, chống nạn tin giả luôn thách thức từ MXH đối với báo chí chính thống trong việc cung cấp thông tin. Ngoài ra nhờ CĐS, những CQTT có uy tín, vị thế còn có thể thu phí người nghe/xem với các chương trình theo yêu cầu và thu từ nhiều dịch vụ khác ngoài việc thu quảng cáo như hiện nay.
Đài VOV là CQTT thuộc Chính phủ, có đủ 4 loại hình: Báo nói, báo hình, báo điện tử và báo in cũng đang trong quá trình thực hiện việc CĐS và xây dựng thành CQTT đa phương tiện với trung tâm là tòa soạn hội tụ. Mảng truyền hình đã được Đài VOV số hóa hoàn toàn từ khâu sản xuất đến phát sóng số trên vệ tinh, trên Cable, phát sóng số mặt đất DVB-T2 và các ứng dụng khác trên nền tảng Internet. Riêng khâu truyền dẫn phát sóng phát thanh đã phát sóng trên đa nền tảng như phát sóng mặt đất, phát sóng trên các ứng dụng Internet. Tuy nhiên, do điều kiện kinh tế còn khó khăn, địa hình địa lý ở nhiều khu vực trong cả nước chia cắt phức tạp, mặt bằng dân trí chưa đồng đều nên việc phát sóng mặt đất vẫn chiếm vai trò chủ đạo, đặc biệt là với nhóm công chúng tham gia giao thông, đồng bào dân tộc ở vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo.
Hiện Đài VOV đang xây dựng những trạm phát sóng phát thanh công suất lớn hướng ra Biển Đông để phục vụ số đông ngư dân và các lực lượng chấp pháp trên biển và khẳng định chủ quyền biển đảo Việt Nam. Đây cũng là lợi thế của loại hình phát thanh so với các loại hình truyền thông khác như truyền hình, báo mạng, thiết bị di động... Ngoài ra, việc phát sóng mặt đất song song với phát sóng trên các nền tảng Internet sẽ bổ trợ cho những hạn chế của nhau. Ví dụ, trên nên tảng Internet thì luôn bị tin giả, tình trạng nghẽn mạng xảy ra, kể cả sắp tới mạng 5G sẽ có với tốc độ gấp 10 lần tốc độ 4G nhưng khi đó nhu cầu của công chúng lại tăng lên, thay vì những chương trình HD hiện nay họ sẽ đòi hỏi xem 4K, 8K thì dung lượng cũng tăng theo gấp nhiều lần, nên việc nghẽn mạng vẫn không thể không xảy ra. Còn tin giả chỉ có thể xảy ra trên các nền tảng Internet, khi đó công chúng vẫn có phát sóng mặt đất để kiểm chứng độ trung thực của thông tin.
Cũng nhờ sự phát triển của khoa học công nghệ, Đài VOV sẽ ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để dựng lại giọng đọc của những nghệ sĩ đã đi vào huyền thoại một thời như: NSƯT Tuyết Mai, Kim Cúc, Việt Hùng, Trịnh Thị Ngọ, Hà Phuơng... để đọc tự động các chương trình "đọc truyện đêm khuya", "đọc truyện dài kỳ", đọc các bản tin... vừa dựng lại được ký ức của một thời với các thế hệ công chúng, vừa giảm bớt được biên chế trong lúc đang phải tinh giản như hiện nay.
*PV: Đứng trước yêu cầu của công cuộc CĐS toàn diện ở mọi lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực báo chí - truyền thông “là mệnh lệnh”, do vậy, các cơ quan truyền thông phải làm gì để chuyển đổi số, thưa ông?
*Ông Vũ Hải Quang: Thực tiễn cho thấy, nhiều CQTT đã nhận thức được lợi ích và tầm quan trọng của việc CĐS nhưng không biết bắt đầu từ đâu. Điều đầu tiên, CĐS đòi hỏi sự đổi mới trong cơ cấu tổ chức, quy trình hoạt động của các CQTT. Do vậy, cần có chiến luợc CĐS của nền báo chí ở tầm vĩ mô trong cả nước, sau đó đến từng cơ quan báo chí. Theo mô hình truyền thông hiện đại ngày nay, các CQTT cần xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ và CQTT đa phương tiện, lấy tòa soạn hội tụ làm trung tâm, tạo sự thống nhất giữa các bộ phận báo in, phát thanh, truyền hình và báo điện tử. Sản xuất nội dung báo chí chất lượng cao, ứng dụng công nghệ Big Data, IoT, AI để tạo ra các trải nghiệm hấp dẫn cho công chúng...
Trong cuộc cách mạng 4.0, báo chí cần tận dụng quá trình số hóa để có những sản phẩm báo chí chất lượng, với độ tin cậy cao, tạo những tiện ích tốt nhất cho độc giả trong tiếp cận, sử dụng thông tin, lan tỏa và chiếm thế thượng phong trên không gian thực và không gian mạng, trở thành dòng thông tin chủ lưu quan trọng trong đời sống xã hội. Để thực hiện được các yêu cầu nói trên, mỗi CQTT, trong đó có VOV cần có chiến lược đào tạo nguồn nhân lực báo chí đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh CĐS hiện nay bởi dù thiết bị công nghệ hiện đại đến bao nhiêu nhưng để thực hiện được vai trò của báo chí trước các vấn đề cấp bách của xã hội, yếu tố quyết định vẫn chính là con người.
Mô hình chuyển đổi số cho một CQTT thì có rất nhiều trên thế giới, nhưng do điều kiện địa lý, kinh tế, xã hội, thể chế chính trị, nhu cầu và thói quen của công chúng ở mỗi nước rất khác nhau nên chúng ta không thể bê nguyên một mô hình nào về áp dụng ở nước ta. Chính vì vậy, Bộ TT&TT đã xây dựng một chương trình hỗ trợ CĐS cho các cơ quan báo chí, gồm có 3 nền tảng:
Một là, nền tảng quản lý tòa soạn điện tử. Nền tảng này cho phép xây dựng tòa soạn hội tụ công nghệ hiện đại, đưa toàn bộ nghiệp vụ báo chí lên môi trường số, bao gồm các hoạt động quản lý quy trình xuất bản, quản trị nội bộ của tòa soạn, hoạt động tương tác 2 chiều với bạn đọc, đo lường số lượng nguời đọc, ứng dụng công nghệ, trình bày nội dung và sẵn sàng cho mô hình thu phí của báo điện tử trong một tương lai gần.
Hai là, nền tảng phân tích thông tin, dư luận trên mạng xã hội. Nền tảng này sẽ giúp các cơ quan báo chí nắm bắt kịp thời thông tin, dư luận xã hội, nhờ đó nhận biết được nhu cầu thông tin của công chúng, từ đó có tin bài đáp ứng đúng mong muốn của người đọc, đúng thời điểm người đọc cần.
Ba là, nền tảng hỗ trợ phòng chống tấn công và ứng cứu khẩn cấp cho hệ thống thông tin của các CQTT. Nền tảng này nhằm tạo lá chắn bảo vệ hoạt động trên môi trường số cho CQTT. Bộ TT&TT sẽ hỗ trợ các cơ quan báo chí giám sát từ xa, cảnh báo sớm các nguy cơ mất an toàn thông tin cho các hệ thống. Những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện CĐS trong các CQTT Việt Nam.
Ngoài việc thuận lợi về cơ chế chính sách khuyến khích, hạ tầng viễn thông tốt, được thừa hưởng công nghệ hiện đại và kinh nghiệm CĐS của các hãng truyền thông lớn trên trên thế giới, tỷ lệ công chúng sử dụng thiết bị thông minh cao¼ các CQTT còn phải đối mặt với một loạt những khó khăn. Đó là: Nạn tin giả tràn lan, dễ làm mất uy tín, ảnh hưởng đến thương hiệu của một CQTT; Thường xuyên phải đối mặt với tấn công mạng dưới nhiều hình thức như: DDos, Fishing, tấn công có chủ đích với số lượng ngày càng nhiều hơn, với những thủ đoạn tinh vi hơn; Thị phần công chúng bị cạnh tranh, miếng bánh nguồn thu quảng cáo bị chia sẻ nhiều với MXH. Ngoài ra, sự phát triển nhanh chóng, đa chiều, phức tạp, khó dự báo trong đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội trong nước và quốc tế đòi hỏi các nhà báo cần có "tiếng nói" kịp thời, trung thực, tỉnh táo trong một trường thông tin thực, ảo lẫn lộn¼ Do đó đòi hỏi các nhà báo phải có đủ năng lực chuyên môn về đa phương tiện và bản lĩnh chính trị thật vững vàng thì mới đáp ứng được nhu cầu trong môi trường hiện nay.
Mặt khác, việc tăng nguồn thu trong môi trường truyền thông mới đang cạnh tranh khốc liệt, mạnh mẽ như hiện nay là những khó khăn rất lớn với tất cả các CQTT ở Việt Nam. Việc CĐS sẽ mang lại rất nhiều lợi ích, trong đó có cả việc tăng nguồn thu cho các CQTT. Nhưng khi CQTT này CĐS thì các CQTT khác cũng CĐS, do đó để tăng nguồn thu thì việc CĐS mới chỉ là "điều kiện cần", còn "điều kiện đủ" phải có một cơ chế quản lý minh bạch, cạnh tranh lành mạnh, có cơ chế tự đào thải, tạo môi trường làm việc tốt, thu hút được lao động chất lượng cao, cùng nhau nâng cao uy tín và vị thế của CQTT trong lòng công chúng trong cả nước, kiều bào ta ở nước ngoài và bạn bè quốc tế. Nếu làm được như vậy thì không những các CQTT sẽ hoàn thành tốt nhiệm vụ Đảng, Nhà nước giao mà vẫn có một nguồn thu tốt. Quy luật "cá lớn nuốt cá bé" trước đây không còn hoàn toàn đúng trong môi trường truyền thông số hiện nay nữa, mà hiện nay ai nhanh người đó sẽ thắng, có thể các Startup sẽ thắng cả một CQTT lớn nếu CQTT đó không biết tận dụng cơ hội, có một hướng đi đúng, phù hợp với xu thế hiện nay và phù hợp với khả năng của mình. Việc cạnh tranh giữa các loại hình truyền thông với nhau, giữa các CQTT với nhau trong thời gian tới sẽ diễn ra quyết liệt hơn, có những CQTT sẽ đạt tới đỉnh cao của nó nhưng cũng có những CQTT không tiếp tục đứng vững được trên môi trường báo chí hiện nay, đó cũng là qui luật chung của thị trường.
Bởi vậy, muốn tồn tại và phát triển bắt buộc các CQTT phải có một hướng đi đúng, đúng thời điểm, đúng lộ trình và lựa chọn phương thức CĐS phù hợp với điều kiện và khả năng của chính mình. Riêng với Đài VOV, ngoài các chương trình thông tin giải trí còn các chương trình phục vụ nhiệm vụ chính trị với đặc thù riêng, phục vụ số lượng lớn công chúng là đồng bào vùng sâu, vùng xa, biên giới hải đảo. Đây là những khu vực còn rất nhiều khó khăn về điều kiện kinh tế, địa lý, mặt bằng dân trí thấp, thiếu vắng những thông tin chính thống, thường xuyên bị các đối tượng thù địch lợi dụng tuyên truyền, xuyên tạc nói xấu Lãnh đạo Đảng, Nhà nước và chế độ ta, nên vẫn phải cần được sự bao cấp từ ngân sách nhà nước để đưaa thông tin chính thống đến phục vụ đồng bào./.
