Việt Nam hiện có tỉ lệ nam giới sử dụng thuốc lá điếu tới 45,3% và 1,1% ở nữ. Tuy nhiên, ngoài sản phẩm thuốc lá truyền thống, những năm gần đây, Việt Nam phải đối mặt với một thách thức mới bao gồm cả sử dụng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung, shisha… Theo ông Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuốc lá thế hệ mới gồm các loại như: thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng và Shisha. Cả 3 loại thuốc lá này đều chứa nhiều chất độc hại, gây nghiện, gây bệnh tật, tử vong. Hiện Việt Nam chưa phổ biến thị trường thuốc lá điện tử, chủ yếu là buôn bán trôi nổi qua hàng xách tay và qua Internet.
Nhiều nước cấm mua bán, sản xuất thuốc lá mới
Theo Tổ chức Chiến dịch vì Trẻ em không thuốc lá (CTFK) có ít nhất 24 quốc gia/vùng lãnh thổ cấm mọi hình thức mua bán, sản xuất và nhập khẩu:Argentina, Brazil, Brunei, Cam-pu-chia, Ethiopia, Gambia, Ấn Độ, Iran, Li-băng, Macau, Mauritius, Mexico, Oman, Panama, Qatar, Singapore, Sri Lanka, Suriname, Syria, Thái Lan, Timor-Leste, Turkmenistan, Uganda, và Uruguay.
Panama, Ethiopia và Ấn Độ qui định cấm mua bán thuocs lá nung nóng. Cấm các sản phẩm thế hệ nicotine mới (Úc, Brazil và Singapore); Cấm “các sản phẩm thuốc lá không khói (Phần Lan, Malta và Sri Lanka); Cấm “thuốc lá điện tử” (Brunei, Campuchia, Qatar, Thái Lan và Uganda).
Cơ sở pháp lý của việc cấm thuốc lá được các nước cho rằng: Mức độ an toàn và mức độ hấp thụ nicotine ở các sản phẩm này không rõ ràng; Không đủ các bằng chứng chứng minh đây là các sản phẩm giúp cai nghiện, có lợi cho sức khoẻ, giảm hại; Gây trì hoãn việc cai nghiện thuốc lá; Thúc đẩy việc sử dụng song song thuốc lá mới và thuốc lá truyền thống do vẫn duy trì việc phụ thuộc vào nicotine; Đi ngược lại với mục tiêu y tế công cộng là bảo vệ sức khoẻ
Theo quan điểm của CTFK, lý do duy nhất cho phép thuốc lá điện tử hay thuốc lá làm nóng ở Việt Nam đó là chỉ khi chúng ta có đủ bằng chứng đáng tin cậy cho thấy việc này sẽ thúc đẩy các mục tiêu y tế công cộngnhằm bảo vệ giới trẻ trước nạn nghiện nicotin; Ngăn chặn thanh thiếu niên hút thuốc lá; Giảm tỷ lệ hút thuốc lá chung và giảm gánh nặng sức khỏe do thuốc lá gây ra
Bằng chứng từ các cơ quan quản lý y tế hàng đầu và kinh nghiệm ở các quốc gia khác cho thấy rõ rằng việc cho phép bán dù là thuốc lá điện tử hay thuốc lá làm nóng, thậm chí được quản lý chặt chẽ, sẽ đều mang lại tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng ở Việt Nam. CTFK cũng cho rằng, mọi sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều gây hại sức khỏe. Nếu thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng không cho thấy hiệu quả trong việc giảm hại ở cấp độ quần thể thì các sản phẩm này không nên được phép lưu hành.
Khuyến nghị cho Việt Nam
Từ thực tế trên, CTFK cho biết, xét bối cảnh của Việt Nam,Chính phủ cần có quy định không cho phép thí điểm các loại thuốc lá mới (thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng). Lý do bởi hiện tại, chưa phổ biến thị trường thuốc lá điện tử tại Việt Nam, chủ yếu là buôn bán trôi nổi qua hàng xách tay và qua internet. Do đó sẽ rất khả thi nếu không cho phép sản phẩm này trên thị trường. Bên cạnh đó, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới Việt Nam vẫn còn cao, điều này cho thấy cần tăng cường triển khai các biện pháp PCTH của thuốc lá theo Công ước khung về kiểm soát thuốc lá của WHO và đã được chứng minh là hiệu quả trước khicân nhắc tới tiềm năng giảm hại bằng thuốc lá mới. Việc cho phép thuốc lá mới lưu hành trong thị trường là không phù hợpvới các nguyên tắc phòng chống tác hại thuốc lá đã được quy định trong luật phòng chống tác hại của thuốc lá & Chiến lược quốc gia phòng chống tác hại của thuốc lá.
“Lợi ích” duy nhất để cho phép lưu hành thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng ở Việt Nam là tăng lợi nhuận cho các công ty thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóngnhưng phải trả giá bằng chính sức khỏe của cộng đồng, đặc biệt là thanh thiếu niên. Nếu lý do chính là tăng nguồn thu thì tăng thuế các sản phẩm thuốc lá truyền thống sẽ là cách làm hiệu quả nhất – đạt được cả hai mục tiêu là giảm tỷ lệ hút thuốc truyền thống và tăng nguồn thu từ thuế tiêu thụ đặc biệt.
